وب نوشت های محمدمهدی داور

🌸ادامه تفسیر بیت اول گلشن راز شیخ محمود شبستری رحمه الله علیه🌸

🔹بنام آنکه جان را فکرت آموخت
چراغ دل به نور جان برافروخت🔸

روشن شد که جان انسان دارای فکرت است، تفاوت نفس آدمی‌با جان سایر جانوران، همین است که نفس انسان ناطقه است و دارای فکرت است. و این فصل ممیزی است که انسان را از سایر حیوانات متمایز کرده است. در واقع همین فصل خاص انسان، آدمی‌را خلیفه و اشرف مخلوقات کرده است. این فکرت نور جان است. این نور جان، که در حقیقت همان فکرت است، دل را روشن می‌کند.
شیخ شبستری (ره)، دل را یک چراغ دانسته است، گفته است که چراغ دل. این چراغ دل با نور جان روشن می‌شود. در حقیقت می‌توان دریافت که نور جان همان فکرت است و چراغ دل با فکرت روشن می‌شود.
ماهیت دل چیست که به چراغ تعبیر شده است؟
اولاً باید بگوییم که دل انسان همان جامی‌است که شراب معرفت در آن جای می‌گیرد.
حافظ رحمه الله علیه چنین می‌سراید:
دوش دیدم که ملائک در میخانه زدند/ گل آدم به سرشتند و به پیمانه زدند
پیمانه دل انسان کامل است، و فقط در تمام عالم هستی، او هست که ظرفیت شراب معرفت الهی را دارد.
دل در گلشن راز به چراغ تعبیر شده است، چراغ برای نور بخشی، نیاز به روشن شدن دارد. حال چه چیزی، می‌تواند این چراغ را روشن کند؟ آن چیزی که می‌تواند چراغ دل را روشن کند، نور جان است و نور جان همان فکرت است. اگر دل به نور جان و فکرت روشن شود، آنگاه است که رنگ الهی به خود میگیرد. دل انسان مانند رنگ آب است، یعنی به رنگ همه چیز در می‌آید. چنانکه شاه نعمت الله ولی می‌سراید:
دل تو خلوت محبت اوست/ جانت آئینه دار طلعت اوست
آینه پاک دار و دل خالی/ که نظرگاه خاص حضرت اوست

دل همان مخزن معارف و حقایق الهی است، قرآن کریم چنین می‌فرماید: «أَفَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ فَهُوَ عَلَىٰ نُورٍ مِنْ رَبِّهِ ۚ فَوَیْلٌ لِلْقَاسِیَةِ قُلُوبُهُمْ مِنْ ذِکْرِ اللَّهِ ۚ أُولَٰئِکَ فِی ضَلَالٍ مُبِینٍ» (زمر/ 22)

مولانا چنین سروده است:
در دل مومن بگنجم‌‌‌ای عجب/ گر مرا جویی در آن دل‌ها طلب

و اگر چراغ دل با نور جان و فکرت روشن شود، آنگاه تمامی‌حواس و جوارج و جوانح انسان تحت سیطره دل در می‌آیند.
مولانا چنین می‌گوید:
همچنین هر پنج حس چون نایره/ بر مراد امر دل شد جایره
گفتیم که دل به حسب ذات بی رنگ است. در واقع دارای یک صفای ذاتی است و با همین صفای ذات است که می‌تواند مظهر علوم الهی و نبوی شود. و به قول مولانا:
خویش را صافی کن از اوصاف خود/ تا ببینی ذات پاک صاف خود
بینی اندر دل علوم انبیا/ بی کتاب و بی معید و اوستا

پس چون دل به حسب ذات دارای انعطاف است، هم می‌تواند به سوی حقیقت رود و هم می‌تواند از آن دور شود. این دل می‌تواند به سمت معقولات و معارف و حقایق سوق پیدا کند.
بنا بر سروده مولانا:
گر بخواهد سوی محسوسات شد/ ور بخواهد سوی ملبوسات شد
گر بخواهد سوی کلیات راند/ ور بخواهد حبس جزئیات ماند

👤محمدمهدی داور
#گلشن_راز
1398/12/16